Farklı Dillerdeki Öğe Dizilişleri

Bir yazar ister ana dilinde ister yabancı bir dilde yazı hazırlıyor olsun, dikkatini en çok yoğunlaştırması gereken hususlardan biri öğelerin cümle içerisindeki dizilişi olacaktır. Bu konuda verdiği kararlar, okur ile kurduğu yakınlıktan çalışmasının bilimsel seviyesine kadar pek çok alanı etkileyecektir.

Cümlenin yapısı yalnız yazarlar değil, çevirmen ve editörler açısından da dikkat gerektiren bir konudur. Metin kaynak dilden hedef dile aktarılırken uygulanan değişiklikler, hedef dilin dilbilgisi kurallarının hakimiyeti altındadır. Bu durum kimi zaman, esas olarak oluşturulan vurguyu koruyabilmek için cümlenin yeniden düzenlenmesini ve yan cümlelerin yerlerinin değiştirilmesini gerektirmektedir. Yazarlar kendilerine ulaşan çeviri metninin ana dilde yazdıkları orijinal metin ile aynı cümle yapısına sahip olmadığı gördükleri zaman, bu durumu anlam farklılığı gibi algılamaktadırlar. Oysa her dilin ifade biçimi kendine özgüdür. Çeviri çalışması ise yalnızca sözcüklerin yabancı bir dildeki karşılıklarını kullanmak değil, bu ifade biçimlerine uygun yeni bir metin yazmaktır.

Bu konuyu farklı dillerdeki cümle kurallarına göre inceleyelim.

İngilizcede cümle özne ve fiil ile başlar. Anlatılan konuyu tamamlayacak olan diğer unsurlar (örneğin zaman, yer, diğer kişiler ya da nesneler) cümlenin ileri bölümünde yer alır. Bu durum, cümle edilgen bir yapı ile oluşturulduğunda değişmekte, uzun bir cümlede fiilin en sona gelmesi tercih edilmeyen bir ifade ortaya çıkarabilmektedir.

Türkçede ise bildiğimiz gibi esas fiil en sona yazılmaktadır. Anlamı tamamlayan tüm öğeler etken bir cümlede fiilden önce gelir. Bu yapı biçimi, verilmek istenen tüm detayların önceden verilmesine imkân tanımaktadır.

Farklılık gösteren bir diğer konu da yan cümlelerin yazımıdır. Türkçede bir öğeden önce sıfat gibi yazılabilen yan cümlelerin İngilizcede öğeden sonra yazılması gerekmekte, bu da cümlenin yeniden yapılandırılması ile mümkün olmaktadır.

Kaynak metinlerini Türkçe olarak hazırlayan yazarlar, detayları yine önceden vermek ve fiili (edilgen çekimde) sona bırakmak istedikleri, yan cümlelerin yerlerinin aynı olmasını bekledikleri için İngilizce çeviri metninin de bu şekilde yazılmasını tercih edebilmektedir. Fakat çeviri çalışmasında bu özellikleri aynı şekilde korumak mümkün değildir.

Bu sebeplerden dolayı, başka bir dile çevirisi yapılan metinlerin yapı farklılıkları göstermesi son derece olağan bir durumdur. Metnin çevirmeni ve editörü kaynak metindeki dizilişi aynı şekilde uygulamaya değil, hedef dilin kurallarına uymaya odaklanacaktır. Bu sayede oluşturulan metin çeviri diline sahip olmayacak, “native” özellikleri taşıdığı için daha rahat okunacaktır.